De kunst van het registreren - achtergrond
Tuesday 13 January @ 18:10:53
Martijn Engelbregt kreeg het afgelopen zaterdag te verduren in de Balie, toen hij de resultaten van zijn project ÔRegonedÕ presenteerde. In zijn experiment met vorm had hij te weinig oog voor de schrijnende inhoud, vond het publiek. Hij registreert alleen maar. Wat is dit voor kunst?

Aan de hoeveelheid publicaties en opdrachten te zien die zijn website vermeldt, slaat de kunst van Martijn Engelbregt aan. De 31-jarige grafisch kunstenaar is de oprichter van de Engelbregt Gegevens Beheer Groep (EGBG), een registratieonderzoeksbureau. Het grafische aan zijn kunst is vaak een middel om het onderzoek zelf en de reacties daarop te presenteren. Alle stadia van het onderzoek samen vormen het kunstproject.

In de EGBG, te zien op de website www.egbg.nl, registreert hij sinds 1994 gegevens die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben. Zo verzamelt en categoriseert hij op straat gevonden fotoÕs, van mensen of zelfs van dode dieren, en vermeldt hij ze met het exacte tijdstip van de vondst. Of hij registreert wat mensen op een bepaalde dag in hun portemonnee bij zich dragen.

In 2001 ontwierp hij een tegen voor opdringerige telemarketeers en verzamelde de reacties. In de rumoerige Hoogstraat in Vlaardingen distribueerde hij vorig jaar Ôde onvredezakÕ, een met die tekst bedrukte gele afvalzak waarin mensen hun onvrede konden deponeren. Op het bijbehorende uitlegkaartje de tekst: Ôuw onvrede zal gratis worden weggenomen.Õ Vervolgens fotografeerde hij elke zak die hij zag.

Al zijn projecten halen de logica van vanzelfsprekendheden onderuit. Niet de concrete inhoud maar de vorm maakt ze een logisch onderdeel van Engelbregts oeuvre. Met de meest uiteenlopende soorten formulieren wil hij mensen ertoe bewegen zich bloot te geven. Door te vragen wat ze van zichzelf vinden, hoeveel geld ze op dat moment bij zich hebben en hoe vaak ze ÔhetÕ doen per week, test hij in hoeverre mensen bereid zijn informatie over zichzelf achter te laten bij een onbekende.

Engelbregt: ÔIk heb een soort fascinatie voor formulieren. Al vijftien jaar verzamel ik elk formulier dat me voor de voeten komt. De gedrukte teksten, de lijnen en de lege hokjes vormen een uitnodiging om mee te doen met wat er gevraagd wordt. Ze worden gebruikt om systemen werkzaam te laten zijn, en mensen hebben de neiging ze in te vullen, al is het omdat ze dan korting krijgen of iets kunnen winnen. Ik ga op zoek naar de grenzen daarvan.Õ

Regelmatig krijgt hij een formulier terug dat niet is ingevuld, maar beklad is met een tekst als Ôwie bent u en wat wilt u van mij?Õ ÔIk nodig mensen uit er een nieuw hokje op het formulier bij te makenÕ, zegt hij. ÔIk prikkel ze om over zichzelf na te denken en ergens voor uit te komen.Õ

Goed, het formulier is ingevuld, en dan? Engelbregt verwerkt de gegevens op een kwantitatieve manier, hij telt hoe vaak bepaalde antwoorden voorkomen. Wat dat zegt over mensen of over de maatschappij laat hij aan de ander over. ÔVorm en inhoud zijn niet twee losstaande dingenÕ, vertelt hij. ÔIk probeer mensen ertoe te bewegen om door het formulier heen, zichzelf te laten zien.Õ

Dat werkte goed bij Regoned. Het Ôfoei, foei, foeiÕ dat iemand als enige op zijn formulier schreef, laat in grote lijnen niets aan onduidelijkheid over. De kwestie met de illegalen in Nederland ligt echter te gevoelig voor een abstracte discussie en te concreet voor een namaakactie. Vluchtelingen beleven in alle hevigheid weer de angst voor vervolging, en worden door werkgevers of huisbazen extra uitgebuit onder het mom van: Ôanders geef ik je aanÕ, zo bleek uit verhalen in de Balie.

Tijdens de discussie noemde een vrouw het project ÔlafÕ. Engelbregts registreren en analyseren houdt op waar het interpreteren van de gegevens zou kunnen beginnen. Het is echter de vraag of dat de taak is van een kunstenaar. Door het juist niet rond te maken, bereikt hij wat Balie-directeur Anil Ramdas beoogde: hij brengt in ieder geval de discussie op gang.

Maaike Bos